H-index محققان چیست؟

در این پست قصد داریم در مورد H-index مربوط به محققان صحبت کنیم. H-index در واقع یک معیار عددی برای نمایش مولد و موثر بودن یک محقق است. این معیار توسط جرج هیرش (Jorge Hirsch) در سال 2005 در دانشگاه کالیفورنیا ایجاد شده است. پروفسور هیرش در اصل قصد داشت تا معیاری عددی را ایجاد کند که بوسیله آن مقدار نوآوری‌های یک محقق در زمینه تحقیقاتی خودش را بسنجد.

در ابتدا این معیار جمع تعداد ارجاع‌ها به مقالات آن محقق بود. یعنی اگر قصد داشتید بدانید یک محقق چقدر از لحاظ علمی موثر است باید به سادگی مجموع ارجاع‌ها به مقالات آن محقق را با یکدیگر جمع می‌بستید.

اگرچه این نحوه محاسبه خیلی ساده و مستقیم بود اما بزودی محققان دریافتند که این روش محاسبه دارای نقص بزرگی است. در این روش محاسبه ممکن بود یک محقق با انتشار تنها یک یا چند تحقیق ناگهان رشد کرده و بعد از آن دیگر تحقیق خاصی را ارائه ندهد.

برای برطرف کردن این مشکل هیرش پیشنهاد داد برای محاسبه ارزش یک محقق بهتر است تعداد مقالاتی که به میزان این تعداد ارجاع دارند را در نظر گرفت. یعنی اگر هر کدام از 20 مقاله از کل مقالات یک محقق (ممکن است آن محقق بیشتر از 20 تحقیق داشته باشد) دارای 20 ارجاع باشند و دیگر مقالات او هیچ کدام به صورت تکی ارجاعی بیشتر از 20 نداشته باشند آنگاه H-index این محقق 20 است. بدین صورت محققی ارزشمند تلقی می‌شود که مجموعه‌ای از مقالات مفید دارد و نه یک یا دو مقاله خیلی خوب.

این معیار برای موارد دیگری از جمله مجلات نیز با همین روش محاسبه بکار برده می‌شود. برای محاسبه H-index مجلات باید از سه طریق web of science، google scholar، و Scopus اقدام کرد. که در پست‌های بعدی توضیح خواهیم داد.

تاثیر H-index

اگرچه این معیار برای ارزیابی محققان در نظر گرفته شده است اما تاثیر آن فراتر رفته است. به عنوان مثال امروزه H-index بخشی از مراحل پذیرش شغلی در کشورهای توسعه‌یافته است. از این معیار برای متقاضیان بورسیه‌های تحصیلی نیز استفاده می‌شود. H-index همچنین به افرادی که تخصص کافی در یک زمینه خاص ندارند این امکان را می‌دهد تا افراد موثر و فعال در آن زمینه علمی را شناسایی کنند.

مشکلات H-index

علاوه بر مزایای این معیار، خطراتی را هم برای آن متصور می‌شوند. به عنوان مثال نمی‌توان H-index را در زمینه‌های مختلف علمی با یکدیگر مقایسه کرد. مثلا H-index در زمینه اقتصادی قابل مقایسه با H-index در زمینه علم شیمی نیست.

مشکل دیگر این معیار این است که مانند دیگر معیارهای ارجاع این معیار نیز در معرض فریب قرار دارد. به عنوان مثال از طریق ارجاع به خود و یا از طریق ارجاع در گروه‌های کوچک به طوری که گروهی از محققان پیوسته به کارهای یکدیگر ارجاع می‌دهند و به طور کاذب ارجاع‌های مقالات خود را افزایش می‌دهند. در مواردی نیز مشاهده می‌شود متاسفانه داوران مجلات معتبر از نویسندگان مقالات می‌خواهند تا به تعدادی از مقالات خود داور در متن مقاله ارجاع دهند. هر چند مولفان استفاده مستقیمی از مطالب آن مقالات نکرده باشند.

مشکل دیگر این معیار این است که رتبه‌بندی نویسندگان را در نظر نمی‌گیرد. H-index مشخص نمی‌کند که آیا شما یک مقاله را به تنهایی در یک ژورنال معتبر چاپ کردید یا عضوی از یک تیم بزرگ بودید.

ولی احتمالا بزرگترین مشکل این معیار ایجاد فرهنگی در بین محققان و افراد جوامع علمی است که از این معیار برای رقابت و بحث استفاده کنند فارغ از اینکه به محتویات کارهای انجام شده توجهی داشته باشند. تنها برتری عددی مهم است.

در نهایت اگر این روند ادامه پیدا کند دانشگاه‌ها بیشتر بروی رقابت در این معیار تلاش می‌کنند و برای ایجاد دانش که معمولا زمانبر است تلاشی نمی‌کنند.