سیل یکی از بلاهای طبیعی است که در سرتاسر جهان هر ساله خسارات زیادی ببار می‌آورد. متاسفانه در چند روز اخیر شاهد وقوع چندین سیلاب شدید در نقاط مختلف کشور بودیم. ضمن عرض تسلیت خدمت هموطنان داغ‌دیده قصد داریم در مورد امکان پیش‌بینی وقوع سیل مطالبی را بازگو کنیم. آیا سیل شیراز و سیل استان گلستان قابل پیش‌بینی و یا قابل پیش‌گیری بودند؟
پیش‌بینی وقوع سیل
مقوله پیش‌بینی وقوع سیل امری بسیار پیچیده و البته هزینه‌بردار است. چرا که نیازمند جمع‌آوری و ذخیره داده در طی زمان است. با توجه به تعدد رودخانه‌ها در کشور پیاده‌سازی اینچنین عملیاتی بسیار هزینه‌بردار خواهد بود. بطور کلی داده‌هایی که برای پیش‌بینی وقوع سیل مورد نیاز است عبارتند از:
- میزان بارش در لحظه
- نرخ تغییر در سطح رودخانه در لحظه که نشان‌دهنده شدت و فوریت خطر می‌باشد
- اطلاعات درباره نوع طوفانی که این حجم از آب را تولید می‌کند. اطلاعاتی از قبیل مدت زمان، شدت، و وسعت این طوفان که شدت سیل احتمالی را مشخص می‌کنند.
- اطلاعات درباره خصوصیات حوزه آبریز رودخانه مثل شرایط خاک-رطوبت، دمای زمین، توپوگرافی، پوشش گیاهی، و زمین‌های نفوذپذیر اطراف. این موارد به پیش‌بینی شدت خسارت سیل احتمالی کمک می‌کنند.
تمامی این داده‌ها سپس توسط مدل‌های ریاضی و شبیه‌سازی‌های رایانه‌ای تحلیل می‌شوند. مدل‌ها و نرم‌افزارهای زیادی جهت شبیه‌سازی و برآورد خسارت سیلاب احتمالی وجود دارند. GIS و HEC-RAS از جمله این نرم‌افزارها هستند. مطالعاتی طی این سال‌ها در ایران برای پیش‌بینی این خسارات انجام شده است. در صورتی که به این مقالات به اندازه کافی توجه شده بود بسیاری از این خسارات قابل پیش‌گیری بودند. طی 50 سال گذشته ایران شاهد 2400 مورد سیلاب سهمگین بوده است. خسارت‌های مالی ناشی از سیلاب طی سال‌های 1330 تا 1370 برابر با 7310 میلیارد ریال برآورد شده است.
یکی از مواردی که بعد از مشخص‌شدن احتمال وقوع سیل همواره انجام می‌شود اطلاع‌رسانی است. در مورد سیل اخیر در شهر شیراز متاسفانه شهروندان اطلاعی از این موضوع نداشتند. این در حالی است که بارندگی شدید در این مناطق پیش‌بینی شده بود. همچنین راه‌های منتهی به مناطق پرخطر نیز برای رفت و آمد باز بودند. البته همزمانی سیل شیراز با تعطیلات عید نوروز خسارت وارده را افزایش داد.
سیل در استان گلستان
قبل از شهر شیراز متاسفانه استان گلستان نیز در آستانه سال نو با سیلاب شدیدی مواجه شد. خسارات زیادی به مناطق مسکونی وارد شد. بطوریکه همچنان بعد از گذشت چند روز برآورد دقیقی از این خسارات اعلام نشده است. استان گلستان جزو مناطق سیل‌خیز ایران است. موارد زیادی از سیلاب‌ها گزارش شده‌اند که به همراه خسارات جانی و مالی فراوانی بوده‌اند. رودخانه گرگان رود که یکی از شاخه‌های اصلی سیل‌خیز در استان گلستان است از میان شهر آق‌قلا عبور می‌کند. در تحقیقی که توسط نازیلا کاردان و همکارانش در سال 95 انجام گرفت شرایط سیلابی شدن این رودخانه مورد بررسی قرار گرفت. آنها این محاسبات را برای سیلاب‌های 100 ساله انجام دادند که خسارات بسیاری ممکن است ببار آورد. شکل زیر که مستقیما از مقاله آنها استخراج شده است هیدروگراف گرگان رود در شرایط سیلابی را نشان می‌دهد.
همانطور که مشاهده می‌شود طی 50 ساعت بعد از شروع سیلاب جریان سیلاب به بیشترین حد خودش می‌رسد. پیش‌بینی آنها این بود که بعد از چند ساعت، سیلاب مسیر خود را به خیابان‌های شهر باز می‌کند. آنها همچنین پیش‌بینی کرده بودند که بحرانی‌ترین وضعیت، 2.5 روز بعد از شروع سیلاب رخ می‌دهد و 35 ساعت ادامه می‌یابد. در نهایت بحرانی‌ترین وضعیت از لحاظ آب گرفتگی در روز چهارم رخ می‌دهد. آنها توانسته بودند طبق نتایج مقاله خود مناطق پرخطر، کم‌خطر و بیخطر را پیش‌بینی کنند. طبق تحقیقات آنها غالب نواحی مسکونی شهر آق‌قلا جزو مناطق پرخطر هستند.
شما می‌توانید از اینجا کل متن این مقاله را دریافت و مطالعه کنید. شاید نتوان از بلایای طبیعی جلوگیری کرد اما قطعا می‌توان از خطرات بسیاری از آنها مصئون ماند.